Teknik Makale
Kablolardaki İletken Tipleri
1. İLETKEN nedir?
Elektrik enerjisini iletmekte kullanılan bir veya birden çok telden meydana gelen, yalıtılmış veya yalıtılmamış tel veya tel demetidir.
2.İLETKEN ‘de kullanılan malzemeler nelerdir?
Malzeme, kablonun kullanım şekli ve amacına yönelik olarak seçilmelidir.
Genel olarak;
- Alçak Gerilim bina içi tesisat kablolarında: Bakır,
- Alçak Gerilim ve Orta Gerilim Enerji kablolarında: Bakır veya alüminyum,
- Yüksek Gerilim yeraltı ve denizaltı kablolarında: Bakır veya alüminyum,
- Yüksek Gerilim havai hat kablolarında: Çelik özlü alüminyum iletkenler kullanılmaktadır.
| Malzeme | Sembol | Yoğunluk | Ergime sıcaklığı | İletkenlik | Öz direnç | Sıcaklık düzeltme katsayısı |
|---|---|---|---|---|---|---|
| g/cm3 | °C | 1/k | Sm/mm² | Kcal/Kkg | ||
| Aluminyum | Al | 2,7 | 658 | 35,5 | 0,0282 | 0,004 |
| Kurşun | Pb | 11,34 | 327,3 | 4,8 | 0,208 | 0,0038 |
| Bakır | Cu | 8,89 | 1083 | 58 | 0,0175 | 0,00392 |
| Gümüş | Ag | 10,5 | 960,5 | 60,5 | 0,0165 | 0,0036 |
| Altın | Au | 19,33 | 1063 | 45 | 0,0222 | — |
DÜNYADA BAKIR TEL STANDARTLARININ TARİHÇESİ
Bakır tellerin elektriksel özellikleri, IASC‘nin 1913 yılında kurulması ile yapılan çalışmalar sonucunda elde edilen değerler, IEC tarafından 1925 yılında standart olarak kabul edilmiş ve ilk olarak IEC 28 standardında yayımlanmıştır.
TÜRKİYE’DE KABLO VE İLETKEN STANDARTLARININ GELİŞİMİ VE TARİHÇESİ
1960 yılı sonlarında TSE ‘nin kurulması ile birlikte, 1965 yılında IEC 28 standardı Türkçe ‘ye çevrilerek TS 288 numarası ile yayımlanmıştır.
Sektörün gelişmesi ve standartların yaygınlaştırılması kapsamında yapılan çalışmalar sonucunda 1973 yılında TS 1 “Elektrikte Kullanılan Bakır Teller” standart olarak kabul edilerek yayımlanmıştır.
Gelişen pazar ve AB standartlarının yaygınlaşması sonrasında CENELEC standartlarının (HD, EN, v.s) zamanla yaygınlaşması ile ulusal standartlar iptal edilerek yerlerine EN standartları yayımlanmaya başlanmıştır.
Bu kapsamda, ulusal standartlarımız; TS 2, TS 16, TS 17 ve TS 18 standartları iptal edilerek TS EN 13602 standardı yayımlanmıştır.
Enerji kablolarında genellikle Cu-ETP, sinyal ve haberleşme kablolarında Cu-OF tipi bakır kullanılması tavsiye edilmektedir.
Bakır tellerin fiziksel özellikleri EN 13602 Çizelge 2‘de tanımlanmaktadır.
Bakır tellerin mekanik özellikleri EN 13602 Çizelge 3‘te tanımlanmaktadır.
Çizelge 3 Bakır tellerin mekanik özellikleri
Bakır tellerin elektriksel özellikleri EN 13602 Çizelge 5‘te tanımlanmaktadır.
3. İLETKEN tipleri nelerdir?
Enerji kablolarında kullanılan bakır iletkenler, genellikle IEC 60228 standardına göre veya bu standart referans alınarak hazırlanan ulusal standartlara göre üretilmektedirler.
TSE de bu standardı olduğu gibi Türkçeleştirerek TS EN 60228 numarası ile 2005 yılında yayımlamıştır.
İletkenler kullanım amacına yönelik olarak;
- Sınıf 1: Katı iletkenler,
- Sınıf 2: Örgülü iletkenler,
- Sınıf 5: Bükülgen iletkenler,
- Sınıf 6: Bükülgenliği Sınıf 5’den daha fazla iletkenler şeklinde 4 kategoriye ayrılmaktadır.
-Sınıf 1 (Katı iletkenler)
Kullanım yerine yönelik olarak çıplak veya metal kaplamalı olarak yuvarlak tek telden ve genellikle 0,5 – 16 mm² aralığında üretilirler.
Hangi kablo tipleri Sınıf 1 iletkenlidir? H05V-U, H07V-U, H05Z1-U, H07Z1-U ve iletken kesiti ≤ 16 mm² olan, NVV, YVV, YVMV, YVOV, NHXMH, N2XH, N2XCH, N2XRH, N2XY, N2XCY, N2XRY tipi kablo iletkenleri farklı talep olmadığı sürece Sınıf 1 iletkenli olarak üretilirler.
Olması gereken en büyük DC dirençleri TS EN 60228 Çizelge 1 ve en büyük iletken çapları TS EN 60228 Çizelge C.1’de belirtilmektedir. İlgili çizelgeler aşağıdadır:
-Sınıf 2 (Örgülü iletkenler)
Kullanım yerine yönelik olarak çıplak veya metal kaplamalı olarak yuvarlak, yuvarlak sıkıştırılmış veya sektör formunda;
Yuvarlak; 0,5 – 1200 mm² kesit aralığında, Yuvarlak sıkıştırılmış; 16 – 1200 mm² kesit aralığında üretilirler.
Sıkıştırılmamış / Sıkıştırılmış
Sektör formunda; 35 – 400 mm² kesit aralığında üretilebilirler.
Sektör formundaki iletkenli kabloların Türkiye’de kullanımı yaygın olmamakla birlikte, Orta ve Kuzey Avrupa ülkelerinde yaygın olarak kullanılmaktadır.
Hangi kablo tipleri Sınıf 2 iletkenlidir?
AG bina içi ve pano kabloları,
H05V-R, H07V-R, H05Z1-R, H07Z1-R ve AG bina içi ve dışında kullanılan güç ve kumanda kabloları, iletken kesiti > 16 mm² olan, NVV, YVV, YVMV, YVŞV, N2XH, N2XCH, N2XRH, N2XY, N2XCY, N2XRY
Ekranlı ve ekransız gemi kabloları, 1XZ1-R, 1XC4Z1-R, 1J2XC4Z1-R
OG ve YG kabloları, YE3SV, YE3SHŞV, YE3S(AL)E
Sınıf 2 iletkenlerde nelere dikkat edilmelidir?
-Çizelge 2. ‘de tanımlanan en büyük DC dirence uygunluk,
-Çizelge 2. ‘de tanımlanan en az tel sayısına uygunluk,
-Çizelge C.1‘de tanımlanan en büyük iletken çapına uygunluk.
-Sınıf 5 ve Sınıf 6 (Bükülgen iletkenler)
Kullanım yerine yönelik olarak çıplak veya metal kaplanmış halde, yuvarlak olarak üretilirler. Genellikle bükme yarıçapı düşük veya hareketli tesislerde kullanılmaktadırlar.
Sınıf 5 iletkenli kablo tipleri nelerdir?
H05V-K, H07V-K, H05Z1-K, H07Z1-K, H03VV-F, H05VV-F,
H05VV5-F, H05VVC4V5-K, H05VVH6-F, H05RR-F, H07RN-F, 052XZ1-F
Hangi kablo tipleri Sınıf 6 iletkenlidir?
H01N2-D, H01N2-E
Sınıf 5 iletkenler neden F veya K şeklinde rumuzlandırılmaktadır?
F – Hareketli kullanıma izin verilen kablolar,
K – Hareketli kullanıma izin verilmeyen kablolar.
Sınıf 5 ve Sınıf 6 iletkenlerde nelere dikkat edilmelidir?
-Çizelge 3 ve 4‘te tanımlanan en büyük DC dirence uygunluk,
-Çizelge 3 ve 4‘te tanımlanan en büyük tel çapına uygunluk,
-Çizelge C.1‘de tanımlanan en büyük iletken çapına uygunluk.
Referanslar
TS EN 13602 “Bakır ve bakır alaşımları – Çekilmiş yuvarlak kesitli bakır tel – Elektriksel iletkenlerin imalatı için”
TS EN 60228 “Kablolar – Yalıtılmış kabloların iletkenleri”
Türk Prysmian Kablo ve Sistemleri A.Ş. – Bilal ÖZDEMİR
