Jeneratör’ün Çalışmasında Neden Kompanzasyon İstenmez?

Dünyada en çok kullanılan enerji türü olan elektrik enerjisi jeneratörler ile üretilmektedir. Reaktif yüklerin olduğu bir sistemde kompanzasyon yapılarak reaktif etki önlenir. Peki ama neden jeneratör devredeyken kompanzasyon çalışması istenmez?

jeneratör

Kapasitif bir yük ile yüklenen bir jeneratörde, yük tarafındaki kapasitiflik miktarına göre jeneratörün çıkış geriliminde yükselme görülür. Bu durum ise yük tarafındaki elektrik alıcıları için istenmeyen bir durumdur.

Jeneratör'ün Çalışmasında Neden Kompanzasyon İstenmez? 1

Jeneratör Devreye Girdiğinde Neden Kompanzasyon Sistemlerinin Çalışması Istenmez?

Elektrik meslek elemanları, birçok alçak gerilim projesinde Şekil 1’de ki uyarı yazısını görmüştür.

Uyarı: Jeneratör Devreye Girdiğinde Kompanzasyon Devre Dışı Kalacaktır

Ayrıca birçok tesiste, bu uyarı yazılarına göre imalat yapıldığı görülebilirPeki, yüklerin bir jeneratörden beslendiği hallerde kompanzasyon sistemlerinin çalışması neden istenmez? Yük şebekeden beslendiğinde reaktif güç ihtiyacı kompanzasyon sistemince karşılanırken, yük jeneratörden beslendiğinde reaktif güç ihtiyacı nereden karşılanmaktadır? Bu soruların cevaplarını, Senkron Makinelerin Çalışma Prensibinde bulabilirsiniz.

Jeneratörlerde elektrik üretimini gerçekleştiren alternatörler aktif güç üretirken, bir anlamda reaktif güç de üretirler. Lakin bu iki güç üretim işlemi arasındaki farklılıklar şu şekilde özetlenebilir;

Alternatörler yük tarafındaki aktif güç ihtiyacını dizel motorun miline daha fazla mekanik güç yükleyerek karşılarken, yük tarafındaki reaktif güç ihtiyacını ise dizel motor tarafından aldığı ekstra bir mekanik güç yardımıyla değil, kendi içerisinde bulunan manyetik akı yardımıyla, uyartım akımını artırarak ve dolayısıyla içerideki manyetik akı miktarını artırarak karşılamaktadır.

Jeneratör'ün Çalışmasında Neden Kompanzasyon İstenmez? 2
Jeneratör'ün Çalışmasında Neden Kompanzasyon İstenmez? 3

Bir 1100 kVA dizel jeneratörün etiket değerleri Şekil 2’de ki gibidir. Bu jeneratörden etiket değerine göre, 880 kW aktif güç ve 660 kVAr reaktif güç çekilebilir. Yük tarafındaki reaktif güç ihtiyacımız bu değerden küçük ise bu reaktif güç ihtiyacı jeneratör tarafından karşılanabilir. Bundan dolayı da yükün reaktif enerji ihtiyacı için ekstra bir kompanzasyon sisteminin devrede kalmasına gerek yoktur.

Kompanzasyonu devreye almamamızın ne gibi sakıncası olabilir?

Jeneratör'ün Çalışmasında Neden Kompanzasyon İstenmez? 4

Bu sorunun cevabı da senkron makinaların yük-fazör diyagramında bulunabilir. KaKrKc kesicileri kapanarak makinenin endüvisine sadece R ve C elemanlarının bağlı olması jeneratörün kapasitif yüklenmesine neden olur. Gerilimle akım arasında  açısı kadar faz farkı varsa, akım gerilimden   açısı kadar önce maksimum değerine erişir. Rotorun dönüş yönü Şekil 3’de gösterildiği saatin yönünde seçildiğine göre, akım maksimum değerdeyken gerilimin maksimum değerine ulaşması için senkron hızda kadarlık yay parçasının geçilmesi gerekir. Bu işlemin yapılması için bir süre kadar gecikme olur. Şekil 3’de  gösterilen yerlerde akımın ve gerilimin maksimum değerine ulaştığı kabul edilirse endüvi akımının meydana getirdiği amper-sarımdan oluşan manyetik akı bobin eksenine 90⁰’lik açı yapar ve yönü sağ el kuralı ile şekilde gösterildiği gibi bulunur ᴓve ᴓf vektörlerinin fazör diyagramına taşınmasıyla ᴓr bileşke alan vektörünün yönü saptanır. ᴓr’nin ᴓf ‘den genlik büyük olduğu gözlenir. Bunun nedeni, ᴓa endüvi akısının ᴓf kutup akısı üzerindeki izdüşümünün ᴓile aynı yönde olmasıdır.

a’nın izdüşümü ᴓad ile ᴓr‘nin aynı eksendeki izdüşümü ᴓile gösterilirse, bileşke akının d eksenindeki bileşeninin ᴓad kadar büyüdüğü ortaya çıkar. Buna karşılık q ekseninde tek bileşen ᴓaq’dür. ᴓaq akısı bileşke akının kutup ekseninden kaymasında, ᴓad ise kutup akısının büyümesine neden olur. Bu nedenle kapasitif yükle yüklenen yüklenen bir jeneratörde  boşta endüklenen gerilim, sargıda oluşan küçük gerilim düşümüne rağmen, çıkış gerilimi kuvvetli bir şekilde artar.

Jeneratör'ün Çalışmasında Neden Kompanzasyon İstenmez? 5

Yani özet olarak yükümüz kapasitif bir yük ise, yük tarafındaki kapasitiflik miktarına göre jeneratör çıkış geriliminde yükselme görülür. Bu durum ise yük tarafındaki elektrik alıcıları için istenmeyen bir durumdur. Yük tarafındaki kompanzasyon sisteminin devrede kalmasının elektrik üreten taraf olan jeneratör için sakıncası ise; jeneratörün çıkış gerilimini düzenleyen bir sistem olan AVR (Automatic Voltage Regulator) cihazının kararsız çalışmasına sebep olması ve bu cihazının sık sık arızalanmasına neden olmasıdır.

Ancak jeneratör tarafından karşılanamayacak miktarda bir reaktif güce ihtiyaç duyuluyorsa, bu ihtiyacın bir bölümü de yeni nesil reaktif güç kontrol rölesi ile beraber bir kompanzasyon tesisi kullanılarak karşılanabilir.

Kaynak: www.elektrikport.com