I. BÖLÜM bağlantısı;
https://www.etmd.org.tr/kablo-tanimi-ve-yapisal-ozellikleri-1-bolum/
KABLOLARIN SEÇİMİNDE SINIFLANDIRMA KRİTERLERİ
Yapı malzemelerinde kullanılan ve elektriksel sistemlerin temeli olan kablolar, sınıflarına göre farklılık göstererek, talep edilirken özellikle kullanım amacı ve yeri baz alınmaktadır. Bu yazı dizimizde, zayıf akım kablolarının sınıflandırılması ve kullanım amaçlarına göre yapısal detayları ve kablo sembollerini Erse Kablo markalı ürün görselleri üzerinden inceleyebilirsiniz.
Erse Kablo Ar-Ge Müdürü Aysun Pınarbaşı
II.BÖLÜM
Kabloların Sınıflandırılması
Kablolar üç şekilde sınıflandırılmaktadır:
- Kullanım Amacı
- Kullanım Yerleri
- Yalıtım Seviyeleri
1_ Kullanım Amacına Göre Sınıflandırma
- Kontrol (kumanda) kabloları
- Sinyal kontrol kabloları
- Haberleşme kabloları
- Koaksiyel kablolar
- Data-Lan kabloları
- Enstrümantasyon kabloları
- Ses sistemi kabloları
- Kompozit kablolar
- Yangına dayanıklı kablolar
- Enerji kabloları
2_ Kullanım Yerlerine Göre Sınıflandırma
- İnsanların yaşam alanları (konutlar, ofisler, okullar, hastaneler, alışveriş merkezleri)
- Fabrikalar, atölyeler gibi üretim birimleri
- Proses tipi üretim yapan endüstriyel tesisler (rafineri, kimyasal tesisler, enerji santralleri, çimento fabrikaları)
- Demiryolu uygulamaları
- Madencilik uygulamaları
- Havacılık uygulamaları
- Gemi ve denizcilik uygulamaları
- Telekomünikasyon uygulamaları
3_ Yalıtım Seviyelerine Göre Sınıflandırma (Çalışma Voltajı Seviyesi)
- <100/100 V. Haberleşme, data ve enstrümantasyon kabloları
- ≥100/100 V. Enstrümantasyon kabloları
- 300/300 V. Sinyal kontrol ve enstrümantasyon kabloları
- 300/500 V. Sinyal kontrol, enstrümantasyon ve tesisat kabloları
- 450/750 V. Alçak gerilim enerji ve kontrol kabloları
- 600/1000 V. Alçak gerilim enerji ve tesisat kabloları
Not: Kablo ve iletkenlerin anma gerilimleri Uo/U şeklinde belirtilmektedir.
Uo: Faz iletkeni ile toprak veya konsantrik iletkenler, ekran, zırh ya da metal kılıf gibi topraklama elemanları arasındaki gerilimdir.
U: İki faz iletkeni arasındaki gerilimdir.
Kabloların Başlıca Seçim Kriterleri
- Kablonun öncelikle kullanım alanı ve amacı belirli olması gerekir.
- Kablonun yalıtım seviyesi belirlenmelidir. (çalışma voltajı) (100/100V; 300/300V ; 300/500V; 450/750V; 06/1 KV)
- Kablonun ortam çalışma sıcaklığı belirlenmelidir. Kablo ortam çalışma sıcaklığı yalıtım ve koruyucu kılıf malzemesinin seçiminde etkili olmaktadır. (-30°C +70°C; -40°C+90°C; -30°C+105°C vs.)
- Kablonun çalışma ortamında yağ, kimyasallar, nem, asitler var ise uygun yalıtım ve koruyucu kılıf malzemesi seçilmelidir.
- Kablo kesiti taşıyacağı akım ve sinyale göre değişebilir. Kablo boyu da kesit seçimine etkilidir.
- Kablonun hareketli mi, sabit mi kullanılacağı üreticiyle görüşülmelidir. Kablonun hareketli olması iletken tasarımından, yalıtım ve koruyucu kılıf malzemesine kadar değişiklik yapılmasını gerektirir.
- Kablo iletkenleri, kullanım ve bağlantı isteklerine bağlı olarak Class-1, Class-2, Class-5 veya Class-6 olarak seçilebilir. (IEC 60228)
Kablo Yalıtım Malzemeleri için Seçim Kriterleri
Kablo yalıtım malzemelerinde belli kriterlere dikkat edilmelidir.
- Elektriksel özellikler
- Sıcaklık direnci (çalışma sıcaklığı)
- Yanma özelliği
- Esneklik
Kablonun bina içi ve bina dışı kullanıma göre seçilmesi gerekir. Kablo üretiminde kullanılan koruyucu kılıf malzemesi seçimini etkilemektedir. Koruyucu kılıf rengi de bina içi ve bina dışı için etkilidir. Örneğin; siyah renk tipik harici kablo rengidir. Siyah renk UV dayanımlıdır. Diğer renkler harici uygulamalarda kullanılmak zorundaysa koruyucu kılıf malzemesinde UV stabilizanlar kullanılmalıdır.
Koruyucu Kılıf (Dış Kılıf) Seçim Kriterleri
- Sıcaklık direnci (kablo çalışma sıcaklığı)
- Yanma özelliği (alev geciktirici)
- Esneklik
- Harici ya da dahili kullanım (UV dayanımı)
- Yağlara ve kimyasallara dayanım
- Kemirgenlere dayanım
Kablolarda Yaşlanma ve Faktörleri
Bir veya daha fazla faktörün etkisi altındaki bir kablonun temel özelliklerinde meydana gelen kalıcı değişimlere “Kablonun Yaşlanması” denir.
Kablolarda yaşlanmaya ve deformasyona sebep olan etkenler 5 ana başlık altında incelenebilir:
- Elektriksel stres: Kablo yalıtımları belirli bir uygulama için tasarlanır. Aşırı yüksek ve alçak gerilimler, yalıtım içinde anormal streslenmeye yol açar ve bu olay izolasyonun çatlamasına ya da aşınmalara neden olabilir.
- Mekanik stres: Kablo montajı sırasında oluşan hasarlar, gözle görülebilir düzeyde olabilir. Diğer yandan makinaların sık sık duruş ve kalkışları ve sürekli vibrasyon altında çalışması, yalıtım içinde kusurlara neden olabilir
- Kimyasal etkenler: Bu etkenlerin başlıca olanı, aşındırıcı buhardır. Yağ ve hidrokarbon gibi etkenler de kablo kılıfının kalitesini hızlıca düşürürler.
- Termal stres: Aşırı ısınma ve soğumaların oluşturduğu genleşme ve büzüşmeler, yalıtım ve kablo kılıfında çatlamalar gibi kusurlara neden olabilir.
- Çevresel kirlilik: Kemirgenler, haşereler ya da nem gibi etkenler, kablo yalıtımını etkileyecek hasarlar oluşturabilirler ya da zamanla oluşabilecek kusurlara zemin hazırlayabilir. Dış kılıf üzerinde oluşan kirlilik, yüzeysel kaçak akımlar oluşturur. Bu kuru ve temiz yüzeylere kıyasla daha büyüktür. Potansiyele göre değişen ciddi hasarlara neden olabilirler.
Başlıca Kablo Sembolleri
Kablo sembollerinin genellikle yapı ile ilgili ipuçları verdiği hatta bazen tüm yapıyı simgelediğini biliriz. Standart tesisat kablolarında da tipik bir takım uygulamalar vardır. Bunun gibi kontrol kabloları, data kabloları, haberleşme kabloları, koaksiyel kablolar ve benzerlerinde de tanımdaki harf veya kelimelerden anlamlar çıkartabiliriz.
Kablo Tanımlamaları Nasıl Ortaya Çıkar?
Kablo tanımlamalarının ortaya çıkışında 3 etken vardır. Bu etkenler:
1. Standartlar (standart bazlı tanımlamalar)
2. Sektörel etkiler (alışkanlıklar)
3. Firmaya özel tanımlama veya kodlamalar
Örnek-1:
LIYCY
Tanımlama VDE standardı bazlıdır ve buna göre:
LI : Bükülü tel iletken
Y : PVC izolasyon
C : Bakır (burada kalaylı) tel örgü ekran
Y : PVC kılıf
Yani kablo çok telli iletkene sahip PVC izolasyonu, bakır örgü ekranı ve PVC dış kılıfı olan bir kablodur.
Örnek-2:
PDV
TSE standardı bazlıdır ve buna göre:
P : Polietilen izolasyonlu
D : Dörtlü düzen büküm
V : PVC kılıf
Polietilen izolasyonlu, PVC dış kılıflı, telefon kablosudur.
Örnek-3:
JE-H(St)H…Bd
Tanımlama VDE 0815 bazlı olan kabloyu gösterir.
JE : Endüstriyel elektronik tesisat kablo ve iletkenleri
H : HFFR yalıtım ve dış kılıf
(St) : Metal folyo ekran
Bd : Gruplar halinde büküm
JE-H(St)H…Bd FE180 PH120
Buradaki FE, IEC 60331-21/23 standardına göre alev altında devre bütünlüğü testinin; PH, EN 50200 standardına göre alev ve mekanik darbe altında devre bütünlüğü testinin dakika cinsinden süresini ifade eder.
Örnek-4:
YSLY-JZ
YSLY-OZ
YSLY-JB
YSLY-OB
YSLYCY……
Y : PVC yalıtkan
SL : Kontrol kablosu
Y : PVC iç kılıf
C : Bakır örgü ekran
Y : PVC dış kılıf
JZ : Sarı-yeşil koruma damarlı kablo. Diğer damarlar numara kodlu.
OZ : Koruma damarsız kablo. Tüm damarlar numara kodlu.
JB : Sarı-yeşil koruma damarlı kablo. Diğer damarlar renk kodlu.
OB : Koruma damarsız kablo. Tüm damarlar renk kodlu.
Not: Bu kodlama Alman ulusal normlarından alınmıştır.
Örnek-5:
H05VV5-F (NYSLYö-J)
H05VVC4V5-K (NYSLYCYö-J)
H : Harmonize standarda uygun
05 : Anma gerilimi
V : PVC yalıtım ve iç kılıf
C4 : Kalay kaplı bakır örgü
V5 : Yağa dayanıklı dış kılıf
Ulusal düzen (Alman normu)
N : VDE standardına uygun
Y : PVC yalıtkan
SL : Kontrol kablosu
Y : PVC iç kılıf
ö : Yağ dayanımı
C : Bakır örgü ekran
Y : PVC dış kılıf
JZ : Sarı-yeşil koruma damarlı kablo, diğer damarlar numara kodlu
Telekomünikasyon Kablo Sembolleri (VDE 0815-VDE 0816)
A : Dış ortam kabloları
G : Maden kablosu
J : Tesisat kablo ve iletkenleri
L : Çok damarlı kablolar
S : Santral kabloları / Sinyal kabloları
JE : Endüstriyel elektronik tesisat kablo ve iletkenleri
Li : Bükülü iletken tel
Yalıtım Malzemeleri
P : Kağıt yalıtım
Y : PVC
2Y : Polietilen (PE)
3Y : PS, polistiren
5Y : PTFE
6Y : FEP
7Y : ETFE
02Y : Köpük PE, hücresel polietilen
02YS : Foam-skin PE
Yapısal Özellikler
F : Jel dolgulu kablo
Yv : Güçlendirilmiş PVC kılıf
2Yv : Güçlendirilmiş PE kılıf
(C) : Bakır tel ekran
(L) : Plastik kaplamalı alüminyum bant ekran
(St) : Metal folyo ekran
D : Konsantrik bakır teller
(Z) : Çelik tel örgü
Mz : Sertleştirici madde etkili kurşun kılıf
L : Alüminyum kılıf, düzgün
LD : Kıvrımlı (oluklu) alüminyum kılıf
W : Kıvrımlı çelik kılıf
(L)2Y : Lamineli kılıf
b : Zırh
c : Jüt kaplamalı koruma
E : PVC bant
(T) : Havai kablo için askı telli
STIII : Lokal kablo içinde yıldız dörtlü
STI : Geniş mesafe için yıldız dörtlü
ST : Fantom devre için yıldız dörtlü
F : Demiryolu kullanımı için yıldız dörtlü
PIMF : Bireysel ekranlı çiftler
TIMF : Bireysel ekranlı üçler
VIMF : Bireysel ekranlı dörtler
Bd : Gruplar halinde büküm
Lg : Katlar halinde büküm
VDE Standartlarına Göre Kablo Sembolleri (Güç Kabloları)
Kablo Tipi
N : VDE standardı
(N) : VDE standardı esaslı
İletken Malzemeleri
Cu : Bakır
A : Alüminyum
Yalıtım Malzemeleri
H : Halojen Free Flame Retardant (HFFR)
Y : Polivinil Chloride (PVC)
2Y : Polietilen (PE)
2X : Çapraz bağlı polietilen (XLPE)
Konsantrik İletken, Ekran
C : Konsantrik bakır iletken
CW : Konsantrik bakır iletken, oluklu (kıvrımlı)
CE : Her damar konsantrik bakır iletkenli
S : Bakır ekran
SE : Her damarı bakır ekranlı
Zırhlar
F : Yassı çelik tel zırh
R : Yuvarlak çelik tel zırh
B : Çelik bant zırh
Dış Kılıf Malzemeleri
H : Halojen Free Flame Retardant (HFFR)
Y : Polivinil Chloride (PVC)
2Y : Polietilen (PE)
Topraklama İletkeni
J : Toprak koruma damarlı
O : Toprak koruma damarsız
İletken Tipi
R : Yuvarlak iletken
S : Sektör iletken
E : Solid iletken
M : Bükülü iletken
F : Bükülgen iletken
V : Sıkıştırılmış iletken
SM : Sektör şekilli eğrilmiş çok telli iletken
RM : Yuvarlak şekilli eğrilmiş çok telli iletken
RE : Yuvarlak tek (solid) tel iletken
RMV : Yuvarlak eğrilmiş sıkıştırılmış-çok telli iletken
Harmonize Kablo Sembolleri
Yapım Düzeni
H : Harmonize düzen
A : Onaylanan ulusal yapı
Anma Gerilimi
01 : 100/100 V
03 : 300/300 V
05 : 300/500 V
07 : 450/750 V
1 : 600/1000 V
Yalıtım Malzemeleri
V : Polivinil klorür (PVC)
V2 : PVC +90 oC’ye kadar
V3 : PVC düşük sıcaklık için
B : EPR
E : Polietilen
X : XLPE PE (çapraz bağlı)
R : Kauçuk
S : Silikon kauçuk
Kılıf ve Örgü Malzemeleri
V : Polivinil klorür (PVC)
V2 : PVC, +90 oC’ye kadar
V3 : PVC, düşük sıcaklık için
V5 : PVC, yağa dayanıklı
R : Kauçuk
N : Cloroprene kauçuk
Q : Poliüretan
C4 : Bakır örgü tel ekran
J : Cam elyaf örgü
T : Tekstil örgü
İletken Tipi
U : Tek telli yuvarlak iletken
R : Çok telli yuvarlak iletken
K : İnce çok telli (sabit tesisatlarda kullanılan kablolar için)
F : İnce çok telli (esnek kablolar için)
H : Ekstra ince çok telli
D : Ark kaynak kabloları için bükülgen iletken
E : Ark kaynak kabloları için ekstra bükülgen iletken
Topraklama İletken Korumalı
X : Toprak koruma damarsız
G : Toprak koruma damarlı
Erse Kablo Ar-ge Departmanı tarafından hazırlanan teknik yazının III. Bölümünde “Kablolara Uygulanan Testler” konusunu inceleyeceğiz.
